تهران- ایرنا- بسیاری از ایرانیانی که به خارج کشور سفر کرده اند قدم زدن در اغلب خیابان های یک کشور اروپایی پیشرفته را لذت بخش یافته اند اما به راستی آیا نمای ساختمان ها یا سنگفرش بودن خیابان موجب می شود تا ذهن به نوعی احساس آرامش دست یابد یا اینکه قضیه چیز دیگری است و تاثیر مبلمان شهری بر سلامت روان جدی نیست.

برخی از مردم بر این باورند که اگر به طور مثال تمام خانه های شهر تهران -مانند آنچه در کشور همسایه اتفاق افتاد- با رنگ های زیبا آراسته شوند فضای شهری شادتری خواهیم داشت و از سلامت روان برخوردار خواهیم بود.
برخی دیگر از مردم نیز فکر می کنند سنگفرش کردن خیابان ها مانند خیابان های اروپایی در زیبا ساختن محیط شهری و احساس شادی در ذهن تاثیر بسزایی دارد اما اگر واقعا این باورها، درست است پس چرا سنگفرش بودن خیابان «سی ام تیر» -در پایتخت- تاثیری در برانگیختن حس شادی نداشته است.
کارشناسان معماری و شهرسازی در تعریف مبلمان شهری اینگونه گفته اند که مبلمان شهری به معنای مجموعه اجزایی است که در فضاهای شهری چیده می شوند و به استفاده عموم جهت رفع نیازهای زیست محیطی می رسند و منظر و هویت شهری را، تحت شعاع قرار می دهند و البته وابسته بودن به فرهنگ از خصوصیات مهم اجزای مبلمان شهری به شمار می رود.
تراکم و نمای ساختمان ها، نورپردازی ها ، نیمکت های تعبیه شده کنار خیابان ها، مجسمه ها، نمادها و حتی علائم راهنمایی و رانندگی از جمله اجزای مبلمان شهری به شمار می روند اما واقعا بطورمثال سطل های زباله بزرگ پلاستیکی و فلزی سیاه و خاکستری، آب نماهای خالی از آب و دیوارهای پوشیده شده از کاغذهای تبلیغاتی و این شهرهای خاکستری تا چه حد توانسته اند با شهروندان، ارتباط بصری برقرار کنند و نقاشی ها و پیام های آموزشی نصب شده در متروی تهران تا چه حد در آرامش روان تاثیرگذار هستند.
گفته می شود اغلب افراد ، 90 درصد اوقات خود را در فضاهای سربسته مانند خانه، مغازه و ادارات و دیگر اماکن سرپوشیده می گذرانند بنابراین برخی براین باورند که سیمای بصری ناخوشایند شهری، هیچ تاثیری در ذهن ندارد.
این درحالی است که برخی مطالعات نشان می دهد که سیمای بصری ناخوشایند ، عرصه را بر جامعه تنگ کرده و تحمل مسائل زندگی مدرن شهری را سخت تر می کند.

**روانشناسی محیطی را در شهرها بکارگیریم
در کنار سیمای بصری ناخوشایند برخی المان های دیگر مانند آلودگی صوتی نیز سلامت روان شهروندان را تحت تاثیر قرار می دهد که از این مسائل درقالب روانشناسی محیطی یاد می شود.
روانشناسی محیطی، یک رشته میان رشته ای است که بر روابط بین افراد و محیط پیرامون او اعم از خانه، اداره و شهر می پردازد.
عضو انجمن روان درمانی ایران با اشاره به اهمیت بکارگیری روانشناسی محیطی در مبلمان شهری می گوید: باید به روانشناسی محیطی در معماری و طراحی شهری بیش از پیش توجه شود چراکه این مهم تاثیر بسزایی در شاد کردن ذهن و سلامت روان دارد.
دکتر محمدحاتمی در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا می افزاید: در روانشناسی محیطی که در دنیا به آن بطورخاصی پرداخته می شود، مسائل گوناگونی مانند معماری شهری، رنگ، طراحی ، آلودگی صوتی و آلودگی هوا مورد توجه قرار گرفته است.
وی تاکید می کند: روانشناسی محیطی باید در شهرهای ایران به ویژه تهران به عنوان پایتخت ایران ، مورد توجه قرار گیرد.

** تهران، زیبا نیست
اگرچه در تهران به عنوان ویترین شهرهای ایران باید به روانشناسی محیطی و شهری توجه جدی شود اما به نظر می رسد غفلت اساسی در این حوزه رخ داده است چنانکه مدیرکل دفتر مدیریت عملکرد سازمان بهزیستی کشور معتقد است که مبلمان شهری تهران با نشاط نیست و به این مساله در اماکن عمومی تهران توجهی نشده است.
سیدحسن موسوی چلک در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا در ادامه به نقش فرهنگ و استفاده از طبیعت در مبلمان شهری اشاره می کند و می افزاید: مسئولان ذیربط و طراحان شهری باید به ترکیب طبیعت با فضاهای شهری، توجه کنند.
وی با اشاره به انجام یک نظرسنجی درباره میزان شاد بودن مردم استان های مختلف کشور، می گوید: ساکنان استان های شمالی کشور که دارای طبیعت های زیبا و شادی هستند، شادترند بنابراین در مبلمان شهری تا حد زیادی می توان از این مولفه ، بهره جست.

**رنگ زدن تهران، شادی نمی آورد
هرچند نقش روانشناسی محیطی و مبلمان شهری در ایجاد شادی و حس آرامش بی تاثیر نیست اما مدیر گروه مسائل و آسیب های اجتماعی در انجمن جامعه شناسی ایران ، این مساله را کافی نمی داند و می گوید: در کلانشهری مانند تهران که شهربودن را تجربه نکرده و روستای بزرگی بوده که به سمت کلانشهر بی در و پیکری جهشی داشته بی آنکه روندهای طبیعی طی شود، پرداختن جسته و گریخته به مبلمان شهری مانند رنگ زدن دیوارها تاثیری در ایجاد ذهن آرام نخواهد داشت.
دکتر احمد بخارایی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در خصوص سیمای بصری ناخوشایند در مبلمان شهری ، می افزاید: بطورمثال در شهر تهران حتی با چشم غیرمسلح نیز می توان فاصله شدید طبقاتی را دید که یکی از جلوه های آن پرکشیدن حس آرامش و بروز خشونت است چون فرد با دیدن این فاصله طبقاتی می خواهد به حقش برسد.
وی تصریح می کند: آنچه که امروز در خصوص روانشناسی محیطی و مبلمان شهری در جامعه شاهد آن هستیم ، محصول عملکرد سال های گذشته و متمادی است.
این جامعه شناس معتقد است که برای ایجاد شادی و حس آرامش در جامعه فقط نباید به مبلمان شهری و صورت گرایی فرمالیسم (فرمالیسم بیان می کند که تمام چیزهای ارزشمند یک اثر در خودش نهفته است و عوامل دیگر در درجه بعدی اهمیت قرار دارند) ، پرداخت.
بخارایی تاکید می کند: اینطور نیست که تصور کنیم اگر دیوارهای شهر تهران را رنگ قرمز بزنیم، نشاط ایجاد می شود.
وی یادآور می شود: مسائلی مانند روانشناسی محیطی و مبلمان شهری ، پنج تا 10 درصد در ایجاد حس آرامش و نشاط و کاهش خشونت ها تاثیر گذار است و باید به لایه های پنهان تاثیرگذار در خصوص نشاط و ذهن آرام نیز توجه کرد که این لایه های پنهان در فرهنگ و ساختارها نهفته شده اند و کلیت ها باید اصلاح شوند.

**قدم به قدم با مبلمان شهری
به هرحال نباید این نکته را از ذهن دور داشت که از زمانی که فرد پایش را از اداره، دالان های مترو یا اماکن سرپوشیده دیگر بیرون می گذارد ، مبلمان شهری در هیاهوی روزانه شهر تا در منزل پا به پای او می آید و او را بدرقه می کند.
بنابراین با بکارگیری طبیعت، فرهنگ ، اشکال زیبا و رنگارنگ و همچنین یکنواختی و هماهنگی اجزای مبلمان شهری مانند تابلوی مغازه ها می توان تا حدودی - هرچند اندک - بر سلامت روان مردم تاثیر گذار بود و یادمان نرود که براساس آخرین پیمایش ملی کشور(89 تا 90)، آمارها در گروه سنی 14 تا 65 سال نشان می دهد که 23.6 درصد مردم از یک اختلال روان رنج می برند و انجام هر اقدامی در جهت ارتقای سطح سلامت آنان و نیز عامه مردم، هرچند در مقیاس کوچک می تواند مثمر ثمر باشد.
لازم است که سیاست گذاران ، روانشناسان و طراحان شهری بیش از گذشته به مساله روانشناسی محیطی و مبلمان شهری توجه کنند تا سبک زندگی بهتری برای مردم فراهم شود.
گزارش از سادات حسینی خواه